Advies Wijzigingsdecreet Jeugddelinquentie
Dat er nu meer nadruk wordt gelegd op een strenger jeugddelinquentierecht vanuit een zeer punitieve invalshoek, is geen toeval. Het is een politieke keuze om het repressieve beleid te versterken in lijn met een verharding in de maatschappij. De Vlaamse Jeugdraad is hierover gealarmeerd. Dit is niet de manier waarop wij willen dat naar kinderen en jongeren, vaak in zeer kwetsbare situaties, wordt gekeken. De geest van het oorspronkelijke jeugddelinquentiedecreet van 2017 met bijhorend pedagogisch basisprincipe is zoek. Bovendien blijkt er voor de torenhoge cijfers van verontrustende opvoedingssituaties en de hoge noden aan ondersteuning en preventie maar geen passend antwoord te komen. Zolang deze niet worden aangepakt door middel van het vrijmaken van meer middelen en opzetten van intensieve begeleiding, zullen alle andere maatregelen ten spijt zijn.
“Levensomstandigheden van kinderen en jongeren zijn bij misstappen nooit de legitimatie voor individueel gedrag, het zijn geen excuses, maar ze zijn wél een deel van de oorzaak. En voor die oorzaak hebben we als samenleving en overheid een verantwoordelijkheid..”
Belangrijke cijfers
Volgens cijfers van het Openbaar Ministerie zijn het vooral de Verontrustende Opvoedingssituaties (VOS) die de voorbije 10 jaren zijn gestegen, en wel met 34%.
De als Misdrijf Omschreven Feiten (MOF) kennen ook een stijging, maar die is beperkt tot 2%.
Als we dan kijken over welke feiten het gaat, zien we dat van de 60.669 MOF-zaken die in 2022 binnenstroomden op de jeugdparketten, het vooral feiten zijn gelinkt aan diefstal die werden geregistreerd (eigendomsdelicten 34%). Drugszaken en zaken gelinkt aan de openbare veiligheid (waar o.a. wapendracht een klein deel van uitmaakt) maken respectievelijk slechts voor 10% en 12% deel uit van de feiten.
Met andere woorden: de MOF-zaken stijgen ook maar slechts gering, terwijl het aantal jongeren die in een verontrustende opvoedingssituatie opgroeien enorm groeit. Kinderen en jongeren in verontrustende opvoedingssituaties hebben uiteenlopende vormen van begeleiding en ondersteuning nodig, van jeugdhulp, een stabiele thuissituatie, tot ambulante hulp.
Op dit moment krijgen we vanuit de jeugdhulp het duidelijke signaal dat er een absoluut tekort is aan capaciteit en mensen. Tegelijkertijd weten heel wat mensen uit de praktijk dat verontrustende opvoedingssituaties bijkomende tijd, mensen en preventie vragen. De middelen die voorzien en aangekondigd werden in maart 2023 door minister Crevits zijn hierin een eerste stap maar vormen onvoldoende nieuwe investeringen. Een deel van het budget was immers al voorzien en er is op dit moment een stevige capaciteitsverhoging nodig om erger te voorkomen. Jongeren vragen zelf om grenzen en naleving van het regelgevend kader zodat hun eigen leefwereld, kinderrechten en grenzen ook bewaakt en beschermd worden. We leven in een rechtsstaat, en de proportionele, respectvolle en transparante naleving ervan is belangrijk voor kinderen en jongeren.
“We staan voor wederzijds respect en goede relaties tussen jongeren, jeugdwerk, justitie, ordehandhaving en welzijn. Jongeren nemen hun verantwoordelijkheden op, in Vlaanderen én in Brussel. Wanneer ze dat niet doen, mogen ze daarop aangesproken worden, maar de overheid draagt ook haar verantwoordelijkheid.”
Lees en download het volledige advies onderaan deze pagina.
Wat staat er in dit advies?
In dit advies belichten we de aangehaalde wijzigingen rond de ketenaanpak jeugddelinquentie, elektronische monitoring, opheffing leeftijdsgrens en de terbeschikkingstelling. We starten met algemene principes voor een goed jeugddelinquentierecht en preventief werken en wat de Vlaamse Jeugdraad hieronder verstaat. We benadrukken de kracht van preventie en de rol die basisvoorzieningen als opvoedingsondersteuning, onderwijs en jeugdwerk hierin te spelen hebben. Hierop inzetten is volgens ons noodzakelijk.
Hoe kwam dit advies tot stand?
Om dit advies met kennis van zaken te kunnen schrijven, lieten we ons bijstaan door experten en ervaren jeugdwerkers. Zo organiseerden we een panel met medewerkers van JES, Arktos, Kenniscentrum Kinderrechten, tZitemzo, Kinderrechtencommissariaat, SAM vzw en Prof. Dr. in de jeugdcriminologie Yana Jaspers.
Belangrijke adviespunten
Zet in op universele preventie in functie van kansrijk en gelijkwaardig opgroeien. Elke jongere moet de kans hebben om zelf iets te maken van hun leven.
Investeer in voldoende capaciteit in jeugdhulp voor de stijgende aantallen jongeren in verontrustende opvoedingssituaties.
Verduidelijk de visie op de ketenaanpak die men hier vooropstelt. Investeer in werkingsmiddelen en personeelskrachten voor de hulpverleners die dit moeten waarmaken.
Elektronische monitoring blijft een maatregel van vrijheidsberoving. Houd vast aan het ‘ultimum remedium’ principe waarbij vrijheidsberoving enkel als uiterste maatregel mag ingezet worden.
De opheffing van de leeftijdgrens biedt geen meerwaarde in het jeugddelinquentierecht en de nadelen wegen niet op tegen de voordelen. Schrap deze maatregel uit het decreet.
Zet in op begeleiding en capaciteit waar nodig. Probeer een capaciteitstekort niet op te lossen met tijdelijke maatregelen die ook staan of vallen met kwalitatieve begeleiding.
Geef jongeren altijd duidelijkheid over hun strafmaat/reactie en houd hierbij rekening met de persoonlijke situatie van de betrokken jongeren.